Ayın Sahibi Kim? Bir Uzay Yarışına Hazır Mıyız?

Dünya olarak Ay’a yönelik bir yarışın ortasına doğru ilerliyoruz. Giderek artan sayıda ülke ve şirket, Ay'daki kaynaklar ve uzay hakimiyeti için Ay yüzeyine odaklanmaya başladı. Sürekli devam eden gelişmelere rağmen, bu yeni ay keşfi çağına hazır olup olmadığımız ise hala tartışma konusu. 

Bu hafta, Çin bayrağının Ay’da dalgalandığını gösteren görüntüler Dünya’ya gönderildi. Bu Çin’in Ay üzerine dördüncü inişi ve Ay’ın arka yüzeyinden örnekler getirdiği ilk görevi oldu. Geçtiğimiz yıldan bu yana, Hindistan ve Japonya da Ay yüzeyine uzay araçlarını indirdi.  

Ay Yolculuğu Yapanlar

Şubat ayında ilk kez bir özel şirketin uzay aracı Ay’a iniş yaptı. Intutive Machines adındaki Amerikan şirketini takip eden ve Ay’a iniş yapma hazırlığında olan birçok şirket var. 

Bununla birlikte NASA, Artemis astronotlarının 2026’da iniş yapmalarını hedefleyen bir programla insanları tekrar Ay’a göndermek istiyor. Çin 2030 yılına kadar insanları Ay’a göndereceğini söylüyor ve artık geçici ziyaretler yapmak yerine kalıcı üsler inşa etme planları var. 

Ancak yenilenen büyük güç politikalarının yeniden canlandığı bir çağdayız. Bu da bir uzay yarışına dönüşerek, Dünya'da var olan gerilimlerin Ay yüzeyine taşınmasına neden olabilir. 

Bu konuyla alakalı Kansas Üniversitesi’nde Jeolog olan Justin Holcomb, “Ay ile olan ilişkimizi çok yakında kökten değiştirecek, Uzay keşiflerinin hızı, artık yasalarımızın önüne geçiyor.” Diyerek uyarıda bulundu. 

Ay Nasıl Paylaşılacak

1967'deki bir BM anlaşması, hiçbir ulusun Ay'a sahip olamayacağını; Ay'ın herkese ait olduğunu ve her türlü keşfin tüm insanlığın yararına ve tüm ulusların çıkarları doğrultusunda yapılması gerektiğini belirtiyor. 

Her ne kadar barışçıl ve işbirlikçi bir yaklaşım olsa da bunun asıl sebebi iş birliğinden ziyade, Soğuk Savaş politikası. 

İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra ABD ile Sovyetler Birliği arasındaki gerginlikler arttıkça, uzayın bir askeri savaş alanı haline gelebileceği korkusu vardı, bu nedenle anlaşmanın en önemli kısmı uzaya hiçbir nükleer silah gönderilemeyecek olmasıydı. Bu anlaşmaya 100'den fazla ülke imza attı. 

Ancak uzay çağı değişti ve o zamankilerden çok daha farklı. Önemli bir değişiklik ise, modern Ay görevlerinin sadece ulusların projelerinden ziyade, şirketlerin de buna katılmış olması. 

Özel Şirketler ve Uzay

Ocak ayında Peregrine adlı bir ABD şirket, Ay'a bir spor içeceği ile birlikte insan külleri ve DNA örnekleri götürdüğünü açıkladı. Yakıt sızıntısı nedeniyle oraya varamasa da, bu durumun insanlığa nasıl fayda sağladığına dair bir tartışma başlattı. 

Uzay hukuku uzmanı ve Apollo iniş alanlarını korumayı amaçlayan bir kuruluş olan For All Moonkind'ın kurucusu Michelle Hanlon, "Artık sadece yapabildiğimiz için oraya bir şeyler göndermeye başladık. Artık bir sebep yok. Ay'ımız artık erişilebilir durumda ve şimdi onu kötüye kullanmaya başlıyoruz" dedi. 

Özel ay işletmeleri artsa da, devletler hala bu alandaki en önemli etkenler olmaya devam ediyor. Londra Uzay Politikası ve Hukuku Enstitüsü müdürü Sa'id Mosteshar, “Herhangi bir şirketin uzaya gitmek için bir devlet tarafından yetkilendirilmesi ve bunun da uluslararası anlaşmalarla sınırlandırılması gerekiyor." Dedi.

Neden Ay'a Gidiyoruz

Başarılı bir uzay endüstrisine sahip bir ülke kendi ekonomisine büyük bir katkı sağlayabilir. Aynı zamanda Ay’a iniş yapmakta ülkelere önemli bir prestij kazandırıyor.  

Tüm bunların yanında Ay yarışı çok daha büyük bir ödül sunuyor, bu da kaynakları. 

Ay arazisi oldukça çorak olarak görünse de, nadir bulunur toprak elementleri, demir ve titanyum gibi metaller ve süper iletkenlerden tıbbi ekipmanlara kadar her şeyde kullanılan helyum da dahil olmak üzere çeşitli mineraller içeriyor. 

Bu kaynakların değeri için yapılan tahminler milyarlarca dolardan katrilyonlarca dolara kadar değişiyor. Bu nedenle, bazılarının Ay'ı para kazanmak için bir yer olarak görmesinin nedenini anlamak kolay. 

Ancak, bunun çok uzun vadeli bir yatırım olacak ve bu ay kaynaklarını çıkartarak işlemek için gereken teknolojiye hala sahip değiliz.  

ABD 2015 yılında vatandaşlarının ve endüstrilerinin uzaydaki herhangi bir materyali çıkarmasına, kullanmasına ve satmasına izin veren bir yasa çıkardı. 

Bu yasanın ardından Lüksemburg, BAE, Japonya ve Hindistan gibi bazı ülkeler aynı yasaları çıkarttı. 

Ay’da En Çok Talep Gören Kaynak 

Talep gören en önemli kaynak, su.

Doğa Tarihi Müzesi'nde gezegen bilimleri profesörü Sara Russell, "Apollo astronotları tarafından geri getirilen ilk Ay taşları analiz edildiğinde, tamamen kuru oldukları düşünüldü, ancak yaklaşık 10 yıl önce bir tür devrim gerçekleşti ve fosfat kristallerinin az miktarda su içerdiklerini keşfettik." Dedi. Ek olarak Ay’ın kutuplarında daha fazlası olduğunu söyleyerek kalıcı olarak gölgede kalan kraterlerin içinde donmuş halde su rezervleri olduğunu söyledi. 

Gelecekte bu suyu içmek, oksijen üretmek ve hatta astronotlar için hidrojen ve oksijene bölerek roket yakıtı yapmada bile kullanabiliriz. Bu da Ay’dan Mars’a ve daha ötesine seyahat etmemizi sağlayabilir. 

Uzay Antlaşması

ABD şu anda Ay keşfi ve Ay sömürüsüyle ilgili yeni bir dizi rehber ilke oluşturmaya çalışıyor. Artemis Anlaşmaları olarak adlandırılan bu anlaşmalar, Ay'dan kaynakların çıkarılması ve kullanılmasının Uzay antlaşmasıyla uyumlu bir şekilde yapılması gerektiğini, ancak bazı yeni kurallara ihtiyaç duyulabileceğini belirtiyor. 

Şimdiye kadar 40'tan fazla ülke bu bağlayıcı olmayan anlaşmaları imzaladı, ancak Çin'in listede dikkat çekici bir şekilde yer almadığını belirtmek önemli. Ve bazıları, Ay keşfi için yeni kuralların tek bir ulus tarafından yönetilmemesi gerektiğini savunuyor. 

Ay'da Bulunan En İyi Konum

Ay'da bolca yer olsa da, buzla dolu kraterlere yakın bölgeler en iyi Ay gayrimenkulü diyebiliriz. Fakat gelecekteki üsleri için herkes aynı yeri isterse ne olur ve bir ülke bir üs kurduktan sonra, başka bir ülkenin kendi üssünü tam yanına kurmasına ne engel olacak sorusu önemli soru işaretleri arasında yer alıyor.  

Londra Ekonomi Okulu'nda uzay politikası ve hukuku araştırmacısı Jill Stuart, "Antarktika'ya ilginç bir benzetme olduğunu düşünüyorum. Muhtemelen Ay'da da bu kıtada olduğu gibi araştırma üslerinin kurulduğunu göreceğiz. Ancak bir yeni Ay üssüyle ilgili özel kararlar, örneğin birkaç kilometrekare mi yoksa birkaç yüz kilometre kare mi kapsayacağı, ilk oraya ulaşan kişiye bağlı olabilir. Kesinlikle bir ilk hamle avantajı olacak. Yani oraya ilk varabilir ve kamp kurabilirseniz, dışlama bölgenizin boyutunu belirleyebilirsiniz. Bu, o toprağa sahip olduğunuz anlamına gelmez, ancak o alanda yerleşim sağlarsınız." Diyor. 

İlk Yerleşimciler Kim 

Şu anda ilk yerleşimcilerin ABD veya Çin olacağı ve zaten gergin bir ilişkiye yeni bir rekabet katmanı getireceği öngörülüyor. Aynı zamanda ilk oraya ulaşanlar tarafından belirlenen kurallar zamanla daha kalıcı kurallar haline dönüşebilir. 

Tüm bunlar dağınık gözükse de bazı uzay uzmanları, başka bir büyük uluslararası uzay antlaşması görme olasılığımızın çok düşük olduğunu düşünüyor.  

Sonuç olarak, uzay keşifleriyle birlikte yeni bir çağ başlarken, onun nasıl bir yer olmasını istediğimizi de düşünmeye başlamalıyız. Ve Dünya’daki rekabetlerin buraya sıçrayacak bir mekan olma riski taşıyıp taşımadığını da göz önünde bulundurarak hareket etmeliyiz.